MSI Z690 en B660 Roundup

Inmiddels mag duidelijk zijn dat Intel’s 12e generatie Core processors het harstikke goed doen. Met de high-end i7-12700K en i9-12900K hebben ze met enige marge de snelste gaming processors van dit moment, en aan de onderkant van de markt bieden ze veel prestaties voor een bescheiden bedrag met o.a. de i3-12100 en de i5-12400. De keuze voor een 12th gen CPU, en daarbij een Socket LGA 1700 moederbord, is daarmee al snel een logische keuze.

Het uitzoeken van een moederbord valt echter niet mee, zeker als je niet regelmatig PCs bouwt. Het aanbod is enorm, en elke fabrikant heeft een line-up van borden die soms nauwelijks van elkaar verschillen. Daarbij zijn er bijna geen slechte borden meer te koop, al wil dat niet zeggen dat je zo maar alles moet kopen.

Om het leven makkelijker te maken bespreken wij alle Socket 1700 borden met B660 en Z690 chipset die hier de laatste maanden zijn gepasseerd. Dat zijn er 21 totaal, dus we splitsen het eerst op per merk in de veronderstelling dat je toch al een merkvoorkeur hebt. Heb je dat niet, dan volgt aansluitend een best-buy-guide.

We gaan door met MSI, die 5 verschillende borden in stuurde om te testen.

Voor je wat koopt…

Voordat we naar de besprekingen gaan moeten we eerst even eea nuanceren. Slechte borden zijn weliswaar zeldzaam, maar dat wil niet zeggen dat ze niet bestaan en elk bord voor elke processor ideaal is. Zo zal je met een K-series CPU toch liever niet naar B660 borden kijken maar naar Z690 borden om het maximale er uit te halen, en kan een betaalbaar bord top zijn voor een i5-12400 (en meer betalen onzin zijn terwijl zo’n bord met een i9-12900K in de problemen kan komen.

Het belangrijkste advies blijft dan ook jaren ongewijzigd: voordat je naar moederborden gaat kijken zorg dat je een idee hebt welke processor je wilt gaan kopen, we zullen per bord erbij bespreken waar ze wel of niet geschikt voor zijn en denk ook direct na over welke aansluitingen je echt nodig hebt. Want zodra een moederbord voldoet is het enige koopadvies eigenlijk welke features jij wel of niet nodig denkt te hebben, of voor wil betalen, en wellicht hoe het bord er uit ziet.

Specifiek voor deze generatie is er nog één belangrijk punt: deze borden bieden of DDR4, of DDR5 ondersteuning. Je moet dus kiezen welke kant je op wilt gaan. Op moment van schrijven is ons advies simpel: DDR5 is vooralsnog extreem duur en biedt nauwelijks meerwaarde. Een DDR4 bord ligt dan ook voor de hand. De enige uitzondering is als je een echt high-end bord nodig hebt, in dat geval is er vaak geen DDR4 variant. Maar goed als je een 500 euro bord voor ogen hebt en een 600 euro kostende CPU, dan kunnen die paar 100 extra aan DDR5 er ook nog wel bij.

MSI MAG B660M Mortar WiFi (DDR4)- €194

Hoewel wij zelf met de DDR5 versie aan de slag gingen blijkt die in Nederland nauwelijks te koop, terwijl de DDR4 variant wel goed leverbaar is, voor normaliter iets minder dan 200 euro. In elk opzicht exact hetzelfde bord, maar dan met DDR4 geheugen support wat gewoon logischer is op dit moment. Nu lijkt 200 euro nog best geld voor een moederbord als je al even geen nieuwe PC hebt gebouwd, maar anno 2022 is dat ongeveer het uitgangspunt van een degelijk middenklasse bord.

Een goed middenklasse bord is er één die passende CPUs goed aan kan, een redelijke featureset heeft zonder te overdrijven, en geen pijnlijke besparingen laat zien. En de Mortar van MSI doet dat eigenlijk uitstekend. Zo is de stroomvoorziening ruim voldoende voor welke niet-overclockbare 12th gen CPU dan ook, inclusief de i9, krijg je een respectabel aantal van 2 M.2 sloten (respectabel voor micro ATX!), zit er een Type-C header op voor de voorkant, krijg je prima audio en heb je met 8 USB poorten inclusief een 20 Gigabit aansluiting meer dan voldoende voor de meeste gaming rigs met wat randapparatuur en wat rappe externe SSDs. En heb je geen interesse in WiFi 6E, dan is er ook nog een iets goedkopere WiFi-vrije variant.

De voornaamste beperking zit in het aantal fan headers, die is met 4 wat aan de lage kant. En natuurlijk kan je echte enthousiast-class features zoals post-codes en fysieke knoppen vergeten. Maar een degelijke all-rounder voor een schappelijk bedrag? Dat kunnen we in een tijdperk van veelal extreem dure ultra-premium borden wel waarderen: recommended en great value als je een degelijk Micro ATX bord zoekt.

MSI MAG Z690 Tomahawk – €299

Ook het volgende bord, de Z690 Tomahawk, valt eigenlijk binnen diezelfde beschrijving. Met 300 euro maken we weliswaar een flinke stap vooruit, maar ook die doet het best goed binnen zijn eigen klasse. Stevige VRMs om zelfs een i9-12900K mee te kietelen, 4 M.2 sloten, 20 Gigabit USB poortje er op, en dit keer wel gewoon 7 fan headers en 3 aRGB headers. Wij hebben de DDR5 versie, maar wederom kan je ook voor DDR4 gaan, wat wij zouden doen. Ook de lekker zwarte uitvoering zal menigeen aanspreken.

Alleen het totaal van 8 USB poorten vind ik wat karig, zelfs de bijna half zo goedkopere Z690 UD van Gigabyte heeft er 10 (al heeft dat bord flinke andere besparingen). Maar aan de andere kant zal dat voor de meeste voldoen, en doet zijn directe concurrent, de Z690 TUF van ASUS, dat ook niet beter. Eigenlijk is dat bord opvallend vergelijkbaar, waarbij de MSI er wellicht net wat strakker uit ziet en WiFi 6E biedt in plaats van WiFi 6, plus 2 extra SATA poorten heeft. Aan de andere kant blijft ASUS toch pittig als het op software aan komt. Wat bios betreft is het gat niet heel groot, al blijf ik er bij dat ASUS daar nog een nipte voorsprong heeft. Zo valt er voor beide dus wel wat te zeggen, en zullen liefhebbers van het ene of andere merk daarmee hun keuze al hebben gemaakt. Dit is echter een prima mid-range kandidaat, en een terechte recommended award is op zijn plaats.

MSI Z690 Carbon WiFi – €449

We maken een forse stap in prijs met de Carbon, en dan gaan we natuurlijk snel op zoek naar de echte meerwaarde. Zo kunnen we hier (straks) een keer een Gen5 SSD in kwijt, krijgen we een 5e M.2 slot, een paar extra USB poorten, een post code en een dikkere stroomvoorziening met heat-pipe. Oh, en RGB. An sich een duidelijke selectie upgrades, maar de 150 euro meerprijs daarvoor is erg fors.

Een groter probleem is dat de Unify met 540 euro er niet gek ver boven zit, terwijl je daar flink meer krijgt: snellere USB poorten, dual-LAN, en vooral: volledige set aan enthousiast features waaronder fysieke knoppen. In verhouding vind ik dat een grotere upgrade dan de stap van de Tomahawk naar de Carbon.

Wellicht zakt de Carbon nog wat in prijs, in welk geval je er echt niet mis mee kan. Het is geenszins een slecht bord, maar hij valt te veel tussen wal en schip op dit moment voor ons. Wil je iets schappelijks pak dan de Tomahawk, wil je echt iets high-ends, pak dan de Unify.

MSI MEG Z690 Unify – €539

Tja, eigenlijk heb ik hem zojuist al besproken. De Unify is het nieuwe liefhebbersbord van MSI en ze doen daar uitstekende zaken mee. Er zit alles op wat je als liefhebber verwacht, van een dikke overkill VRM tot fysieke knoppen en extra overclock-tierelantijntjes. Plus een degelijke all-round featureset voor een high-end build waar je daadwerkelijk dagelijks mee aan de slag gaat.

Is de Tomahawk redelijker? Absoluut, maar als je een high-end model wilt is dit gewoon een uitstekende keuze. Daarbij is de totale afwezigheid van RGB ook een populaire feature gebleken, en één die ik ook wel kan waarderen. Afwezigen zijn 10 Gigabit LAN en Thunderbolt, maar dat past ook wel op dit prijspunt. Voor de rest is hij keurig compleet en goed uitgevoerd: Editor’s Choice.

MSI MEG Z690 Ace – €679

Vorige generatie was de Ace een Unify met RGB er op. Deze generatie ligt het iets anders. Grotendeels vergelijkbaar weliswaar, maar je krijgt dit keer wel 2 Thunderbolt poorten erbij. Voor de liefhebber daarvan een aangename upgrade, al had ik zelf ook wel 10 Gigabit LAN er bij willen zien. Wel maar je de stap naar eATX, wat je case keuze wat lastiger maakt.

De vraag is of je 150 euro over hebt voor die Thunderbolt poorten en de specifieke looks. Ik zou zeggen dat het niet in verhouding staat, al denk je daar wellicht anders over op een totale PC build prijs van 2000, 3000 of wellicht zelfs 5000 euro (Z690, i9-12900K, DDR5, RTX 3090, tel maar op). Ik stel dat het een beetje overdreven is, zoals de meeste borden in deze klasse, en dat de Unify relatief gezien de redelijkere keuze lijkt (of de Tomahawk als je 500 euro an sich overdreven vindt). Recommended voor een goede prestatie, maar dat is een bevestiging-sticker als deze bij jou past, uit je weg gaan om deze te kopen lijkt ons wat overdreven.

Desondanks wil ik toch even stil staan bij het design, want de Ace van vorig jaar was niet echt mijn ding. Dit jaar hebben ze hem wat neutraler weten te houden, en tegelijkertijd nog een heel stuk dikker weten te maken. Het is een bord wat je ziet en waarvan je direct door hebt dat het een hele dikke is. Overdreven voor de meeste mensen om dit geld uit te geven aan een moederbord? Absoluut. Moet je je zorgen maken dat je niet blij wordt als je hem koopt? Absoluut niet.

Feature overzicht

Een overzicht van de relevante aansluitingen van elk van de 21 borden:

En prijzen:

Conclusie

MSI neemt al enige tijd een redelijke middenpositie in op de markt van moederborden. Gigabyte is normaliter wat goedkoper maar heeft nog grotere stappen te maken met bios en software, en ASUS is soms een stapje verder maar vraagt daar dan soms bizarre price-premiums voor. Dat zet de deur open voor redelijke opties die er tussen in vallen, en MSI doet dat hier en daar echt uitstekend. De Mortar en de Tomahawk zijn daar uitstekende voorbeelden van: goede hardware, gebalanceerde featureset, schappelijke prijs. En allemaal kunnen ze zonder moeite een dikke i9 aan, dus ook wat dat betreft heb je geen zorgen.

Hoger in de boom wordt het allemaal wat lastiger, al gaat dat voor elk merk op. Vooral de Carbon lijkt een echte doelgroep zoekende, en zou eerder sub 400 euro moeten kosten in mijn optiek om een enigszins logische keuze te worden voor sommigen. En helemaal bovenin maakt MSI op zich leuke hardware met de Ace, maar vind ik dat ze inmiddels toch echt wat beter mogen gaan concurreren op software vlak. Voor 700 euro wil ik een top RGB software ervaring, niets minder, althans niet op een bord dat op hardware vlak verder leuk concurreert, maar ook niet echt iets unieks toevoegd behalve een specifieke uitstraling.

In mijn optiek moeten meer borden maken zoals de Unify, die weet ook hoog in de boom nog goed zijn eigen niche uit te graven met high-end hardware in een zeldzaam RGB-vrij jasje, opvallend in een RGB-wereld. Ik snap de drang van elke fabrikant om aan de top te concurreren, maar het zijn juist die borden die een specifieke maar herkenbare doelgroep goed bedienen die echt op weten te vallen. Gezien het giga aantal borden dat er te koop is is dat echt een compliment dat 3 van de 5 borden zo duidelijk positief op weten te vallen.

Wil je nog wat beeldmateriaal zien? De Carbon en Unify passeerden eerder al in deze video:

Vragen over de producten die we bespreken? Aankoopadvies nodig of gewoon gezellig chatten met ons? Je vindt ns op:
– Onze Discord server voor chat en tech talk (gratis en geen installatie noodzakelijk).
– Techtesters YouTube
– Techtesters op Instagram
– Foritain op Twitter (auteur, test-chef)
– Nadalina op Twitter (baas, foto-heldin)